BS. Hoàng Văn Duy, GS.TS.Mai Trọng Khoa , PGS.TS.Phạm Cẩm Phương, Ths.Bs.Ngô Trường Sơn,

     Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, Bệnh viện Bạch Mai

              Ung thư tiền liệt tuyến là một loại ung thư thường gặp ở nam giới. Bệnh đứng thứ 4 về tỉ lệ mới mắc với khoảng 1.276.106 người/năm và đứng thứ 6 về tỉ lệ tử vong khoảng 358.989 người/năm (tính ở cả 2 giới,các lứa tuổi) trên toàn thế giới năm 2018 (Theo Global Cancer Observator). Tại Việt Nam, ung thư tuyến tiền liệt là một trong 10 loại ung thư thường gặp với khoảng 3959 và khoảng 1873 trường hợp tử vong mỗi năm. Nếu ung thư tiền liệt tuyến được phát hiện sớm ở giai đoạn còn khu trú thì tỷ lệ sống trên 5 năm là 100%, tuy nhiên ở giai đoạn đã có di căn tỷ lệ này giảm xuống chỉ còn 32%. Do đó, việc chẩn đoán và điệu trị bện kịp thời có vai trò vô cùng quan trọng

             Người bệnh thường đến viện với các triệu chứng như tiểu khó, tiểu buốt, tiểu dắt, bí tiểu, tiểu máu. Khi thăm trực tràng bằng tay, ta có thể thể xác định được kích thước, hình dáng, tính di động ... của khối u.

Các xét nghiệm cận lâm sàng thường được chỉ định là:

• Siêu âm tuyến tiền liệt
• PSA(tự do, toàn phần)
• Chụp MRI tuyến tiền liệt : đánh giá thang điểm PIRADS
• Sinh thiết tuyến tiền liệt lấy bệnh phẩm làm xét nghiệm mô bệnh học, sau đó đánh giá theo thang điểm Gleason là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán xác định nên khi gặp các trường hợp nghi ngờ ung thư tiền liệt tuyến ta sẽ phải cân nhắc đến việc sinh thiết hay không sinh thiết. Để trả lời câu hỏi đó, chúng ta sẽ dựa trên các triệu chứng lâm sàng và các kết quả cận lâm sàng trong đó có điểm PIRADS (Prostate Imaging Reporting and Data System) trên hình ảnh MRI tuyến tiền liệt

         Thang điểm PIRADS cũng tương tự như thang điểm TIRADS( ở tuyến giáp) hay thang điểm BIRAD ( ở tuyến vú). Phiên bản hiện tại là v2.1 được công bố năm 2019 bởi: hiệp hội Điện quang Hoa Kỳ và hiệp hội Điện quang châu Âu. Khi muốn đánh giá điểm PIRADS trên phim MRI thì trước tiên ta phải đánh giá tổn thương thuộc vùng ngoại vi hay vùng chuyển tiếp. Sau đó, ta cho điểm tổn thương theo từng vùng như sau

                 Vùng chuyển tiếp (Transition zone) được đánh giá dựa trên xung T2WI và DWI.

             Đánh giá 5 điểm từ T2WI 1->5, trên T2WI như sau:

• T2WI 1: Bình thường
• T2WI 2: Một khối u ranh giới rõ hoặc 1 khối đồng nhất, không điển hình hoặc vùng giảm cường độ tín hiệu giữa các nốt
• T2WI 3: khối có cường độ tín hiệu không đồng nhất, ranh giới không rõ. Bao gồm các trường hợp khác không đủ điều kiện 2,4,5
• T2WI 4: hình thấu kính hoặc giảm cường độ tín hiệu vừa phải và đường kính <1,5 cm
• T2WI 5: Tương tự 4 và đường kính >1,5 cm hoặc xâm lấn xung quanh

   Đánh giá 5 điểm từ DWI 1->5, trên DWI như sau:

• DWI 1: bình thường
• DWI 2: Tổn thương dạng dải/chêm tăng cường độ tín hiệu đồng nhất trên DWI hoặc giảm tín hiệu trên ADC
• DWI 3: khối khu trú giảm cường độ tăng tín hiệu trên ADC hoặc khối tăng cường độ tín hiệu rõ rệt trên DWI
• DWI 4:khối khu trú tăng cường độ tín hiệu rõ rệt trên DWI và giam tín hiệu rõ trên ADC có đường kính <1,5cm
• DWI 5: Tương tự DWI 4 và có đường kính >1,5 cm hoặc xâm lấn xung quanh

Vùng ngoại vi (Peripheral Zone) được đánh giá trên xung T2WI và tính chất bắt thuốc đối quang từ (DCE)

   Trên T2WI với các tổn thương thu vùng ngoại vi được đánh giá 5 điểm T2WI 1->5 như sau:

• T2WI 1: bình thường
• T2WI 2: đồng nhất, hình chêm hoặc ranh giới không rõ ràng
• T2WI 3: cường độ tín hiệu không đồng nhất hoặc không khu trú, tròn, cường độ tín hiệu vừa phải
• T2WI 4: khối khu trú, đồng nhất giới hạn trong tuyến tiền liệt và có đường kính <1,5cm
• T2WI 5: Tương tự 4 và có đường kính >1,5cm hoặc xâm lấn xung quanh

Sau đó dựa vào sơ đồ dưới đây để cho điểm PIRADS:

         Ý nghĩa của thang điểm PI-RADS trong việc phát hiện ung thư tiền liệt tuyến.

        Nghiên cứu được tiến hành dưới dạng phân tích hồi cứu bởi nhóm tác giả đến từ Đại học California, Irvine, Irvine, CA. Mục tiêu của nghiên cứu là đánh giá vai trò của MRI trong việc phát hiện ung thư tuyến tiền liệt có trên lâm sàng (csPCa) bằng cách so sánh điểm PI-RADS với các tiêu chí phân loại bệnh lý của Hiệp hội bệnh lý tiết niệu quốc tế (ISUP). Dữ liệu từ 137 bệnh nhân được phân tích hồi cứu. Điểm PI-RADSv2 được so sánh với điểm bệnh lý bằng tiêu chí ISUP. Các mức độ bệnh lý được chia thành các ý nghĩa lâm sàng (nhóm PIRADS 3-5) và các tổn thương không đáng kể về mặt lâm sàng (nhóm PIRADS 1-2). Phân tích Chi bình phương được thực hiện để đánh giá mối tương quan và thu được kết quả như bảng sau:

          Kết luận

• PIRADS 1,2: Khả năng phát hiện ung thư rất thấp => không nên sinh thiết
• PIRADS 4,5 : Khả năng phát hiện ung thư cao 90 %=> nên tiến hành sinh thiết
• PIRADS 3: Khả năng phát hiện ung thư không rõ ràng => cân nhắc khi sinh thiết dựa trên lâm sàng và các xét nghiệm khác.

Tài liệu tham khảo:

1.Hiệp hội điện quang hoa kỳ : PIRADS score v2.1 bản đầy đủ (2019) : https://www.acr.org/-/media/ACR/Files/RADS/Pi-RADS/PIRADS-V2-1.pdf?la=en

2.Daun M và cộng sự, đại học California, Irvine (2019) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3135010

Nguồn: ungthubachmai.com.vn