LêI TùA Nhê sù ph¸t triÓn cña khoa häc vµ c«ng nghÖ, thêi gian qua ®· cã rÊt nhiÒu kü thuËt hiÖn ®¹i ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh ung th ®¹t hiÖu qu¶ cao vµ cøu sèng ®îc rÊt nhiÒu bÖnh nh©n. HiÖn nay chóng ta cã nhiÒu ph¬ng ph¸p ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh nh©n ung th, nh phÉu thuËt, hãa chÊt, x¹ trÞ, liÖu ph¸p tróng ®Ých, ®iÒu trÞ chuyªn biÖt cho tõng bÖnh nh©n... Tuy nhiªn x¹ trÞ vÉn lµ mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p phæ biÕn ®èi víi hÇu hÕt c¸c bÖnh ung th... Cã thÓ nãi, x¹ trÞ lµ mét trong nh÷ng ngµnh øng dông kü thuËt h¹t nh©n m¹nh mÏ nhÊt. C¸c kü thuËt x¹ trÞ hiÖn cã nh÷ng tiÕn bé vît bËc vµ ®· gióp cho sù ph©n bè liÒu tèi u t¹i thÓ tÝch bia (khèi u) ®ång thêi gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu sù nguy h¹i cho c¸c tæ chøc lµnh liªn quan. Tõ kü thuËt ph©n bè liÒu theo hai chiÒu (2-D); ba chiÒu (3-D) vµ ba chiÒu theo h×nh d¹ng khèi u (3D-CRT) ®Õn x¹ trÞ ®iÒu biÕn liÒu – IMRT; x¹ trÞ díi sù híng dÉn cña h×nh ¶nh - IGRT; x¹ trÞ c¾t líp – Tomotherapy; x¹ trÞ IMRT cã sö dông h×nh ¶nh PET/CT ®Ó m« pháng vµ x¹ trÞ b»ng “h¹t nÆng” (heavy ion) v.v.. ®· vµ ®ang ®îc øng dông mét c¸ch réng r·i t¹i nhiÒu níc trªn thÕ giíi. T¹i ViÖt Nam, ngµnh x¹ trÞ ®îc coi lµ ®ang trong giai ®o¹n ph¸t triÓn. ViÖc sö dông c¸c thiÕt bÞ x¹ trÞ cho bÖnh nh©n ung th tuy ®· ®îc tiÕn hµnh trong mét thêi gian kh¸ dµi nhng kü thuËt cßn kinh ®iÓn vµ ®¬n gi¶n. Cïng víi sù gia t¨ng nhanh chãng sè lîng bÖnh nh©n ung th h»ng n¨m, nhu cÇu vÒ c¸c thiÕt bÞ x¹ trÞ cho c¸c c¬ së ung bíu ë níc ta còng kh«ng ngõng t¨ng lªn. Ngoµi ra, víi tèc ®é ph¸t triÓn nhanh chãng cña khoa häc vµ c«ng nghÖ, nhiÒu thiÕt bÞ x¹ trÞ hiÖn ®¹i còng ®· cã mÆt t¹i ViÖt Nam. §Ó ®¸p øng sù ph¸t triÓn ®ã, tµi liÖu ®Ò cËp ®Õn nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vµ c¸c thiÕt bÞ x¹ trÞ ®ang ®îc ¸p dông lµ cÇn thiÕt cho c¸c b¸c sü chuyªn ngµnh ung bíu, y häc h¹t nh©n, c¸c kü s, c¸n bé kü thuËt, sinh viªn... V× lý do ®ã, quyÓn s¸ch "Mét sè tiÕn bé vÒ kü thuËt x¹ trÞ ung th vµ øng dông trong l©m sµng" ®îc ra ®êi. VÒ néi dung, quyÓn s¸ch ®Ò cËp ®Õn nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n còng nh chuyªn s©u vÒ vËt lý trong x¹ trÞ ung th, vÒ nh÷ng ph¸t triÓn cña c¸c kü thuËt hiÖn ®¹i cïng nh÷ng trang thiÕt bÞ cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn nh÷ng kü thuËt ®ã. Tµi liÖu còng tr×nh bµy nh÷ng kiÕn thøc vÒ sinh häc bøc x¹ vµ cã thÓ xem nh lµ c¬ së cña viÖc chØ ®Þnh vµ ph©n bè liÒu trong x¹ trÞ. Ngoµi ra tµi liÖu còng ®Ò cËp ®Õn nh÷ng tiÕn bé vÒ kü thuËt x¹ trÞ vµ mét sè øng dông trong thùc tiÔn ®iÒu trÞ cho c¸c bÖnh nh©n ung th. Tuy nhiªn do dung lîng cña cuèn s¸ch, còng nh thêi gian ®Ó biªn tËp… nªn trong phÇn øng dông l©m sµng chóng t«i míi ®Ò cËp tíi viÖc ®iÒu trÞ mét sè bÖnh ung th ®îc ¸p dông kü thuËt x¹ trÞ IMRT. Nh÷ng phÇn øng dông kh¸c sÏ ®îc tr×nh bµy trong nh÷ng lÇn t¸i b¶n sau. MÆc dï c¸c t¸c gi¶ ®· dµnh nhiÒu thêi gian vµ t©m huyÕt ®Ó hoµn thµnh tµi liÖu nµy nhng ch¾c h¼n vÉn cßn kh«ng khái thiÕu sãt. Chóng t«i rÊt tr©n träng vµ mong nhËn ®îc nh÷ng ®ãng gãp quý b¸u cña b¹n ®äc ®Ó tµi liÖu ®îc hoµn thiÖn h¬n trong nh÷ng lÇn t¸i b¶n sau. Hµ Néi, th¸ng 7 n¨m 2011 MỤC LỤC PHÇN I. c¬ së vËt lý, sinh häc vµ c¸c thiÕt bÞ chñ yÕu trong x¹ trÞ ung thƯ 11 CH¦¥NG 1. tÝnh chÊt chung cña mét sè lo¹i bøc x¹ 12 1. TÝnh chÊt vËt lý cña c¸c lo¹i bøc x¹ 12 2. Tư¬ng t¸c cña bøc x¹ ion ho¸ víi vËt chÊt 12 CH¦¥NG 2. c¬ së vËt lÝ trong x¹ trÞ ung th 21 1. Giíi thiÖu 21 2. §o liÒu lưîng x¹ trÞ tõ xa 21 3. Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ VËt lý x¹ trÞ 22 4. C¸c vïng thÓ tÝch liªn quan trong x¹ trÞ 25 CH¦¥NG 3. sinh lý häc khèi u 29 1. Sinh lý häc khèi u 29 2. C¸c m« h×nh ph¸t triÓn t¨ng sinh 29 3. Mét sè ®Æc tÝnh cña c¸c tÕ bµo ung th 31 4. Chu kú tÕ bµo 33 5. C¸c thuéc tÝnh ph¸t triÓn khèi u 35 6. Mét sè kh¸i niÖm vÒ sù ph¸t triÓn khèi u 36 7. C¸c hormon sinh ung thư 41 8. C¸c hãa chÊt g©y ung thư 42 9. HÖ thèng ph©n lo¹i ung thư 45 10. Nh÷ng khèi u ¸c tÝnh hÖ t¹o m¸u 46 11. Nh÷ng u Lympho ¸c tÝnh 46 12. C¸c ®ưêng lan trµn cña khèi u 47 13. Lan táa trùc tiÕp 47 14. Lan táa do di c¨n 48 15. C¸c yÕu tè chñ thÓ vµ ®iÒu trÞ ®ãng vai trß như nh÷ng thay ®æi di c¨n 51 16. Nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c cña qu¸ tr×nh di c¨n 52 CH¦¥NG 4. c¬ së sinh häc phãng x¹ 53 I. t¸c dông sinh häc cña tia x¹ 53 1. C¬ së sinh häc cña ®iÒu trÞ tia x¹ 53 2. Tương t¸c cña bøc x¹ ion ho¸ víi c¬ thÓ sèng 53 3. C¸c ®Æc trưng cña qu¸ tr×nh truyÒn n¨ng lưîng cña bøc x¹ cho vËt chÊt. 56 II. c¬ së ®¸p øng sinh häc phãng x¹ tÕ bµo lµnh vµ tÕ bµo u 60 1. ý nghÜa 60 2. C¬ chÕ tiªu diÖt tÕ bµo 61 3. Mét sè m« h×nh vÒ sinh häc phãng x¹ 63 4. Kh¸i niÖm "4 t¸i t¹o" cña sinh häc phãng x¹ 75 5. MÉu phư¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh bËc hai khi tÝnh ®Õn sù t¨ng sinh cña khèi u 78 6. C¸c m« h×nh ®¸p øng cña c¸c tÕ bµo lµnh vµ tÕ bµo u 84 7. Kh¸i niÖm "4 liÒu lưîng" - 4d (dose) trong x¹ trÞ 98 ch¦¬ng 5. nguyªn lý m¸y gia tèc x¹ trÞ ung thƯ 101 1. Giíi thiÖu chung 102 2. §iÒu khiÓn n¨ng lưîng gia tèc electron 106 3. Nguån cung cÊp sãng cao tÇn 111 4. Nguyªn lý t¹o chïm tia electron 119 5. §Çu m¸y ®iÒu trÞ 128 6. HÖ thèng kiÓm so¸t liÒu lưîng 133 7. KiÓm tra kü thuËt trưíc ®iÒu trÞ 141 8. ChuÈn hÖ thèng kiÓm so¸t liÒu lưîng 149 9. NghiÖm thu vµ kiÓm chuÈn m¸y gia tèc 155 cHƯƠNG 6. quy tr×nh kiÓm chuÈn, nghiÖm thu kü thuËt hÖ thèng m¸y gia tèc x¹ trÞ 162 Giíi thiÖu 162 Phư¬ng ph¸p ®o liÒu chïm tia X 163 §o liÒu chïm electron 165 X¸c ®Þnh n¨ng lîng chïm electron 166 KÕt qu¶ 166 CH¦¥NG 7. mét sè ®Æc trƯng c¬ b¶n cña chïm electron trong m¸y gia tèc x¹ trÞ 170 I. øng dông l©m sµng cña c¸c chïm electron 170 1. C¸c chïm electron n¨ng lưîng cao h¬n 20 MeV 172 2. C¸c ®Æc tÝnh cña chïm electron 173 II. Qu¸ tr×nh mÊt n¨ng lƯîng cña electron 189 1. Sù mÊt n¨ng lưîng do va ch¹m 190 2. Hao phÝ n¨ng lưîng do bøc x¹ 191 III. ph©n bè chïm tia electron trong bÖnh nh©n 193 IV. HIÖU øNG T¸N X¹ NG¦îC 194 1. T¸n x¹ ngưîc phô thuéc n¨ng lưîng chïm tia 195 2. T¸n x¹ ngưîc phô thuéc sè nguyªn tö Z 196 3. Kh¶ n¨ng ®©m xuyªn cña electron t¸n x¹ ngưîc 196 4. Sù kh«ng ®ång ®Òu cña chu vi c¬ thÓ 197 CH¦¥NG 8. m¸y m« pháng x¹ trÞ 199 I. m¸y m« pháng (simulator) x¹ trÞ 199 1. Nh÷ng c«ng viÖc trưíc khi tiÕn hµnh Simulator 199 2. Tư thÕ bÖnh nh©n 199 3. §Þnh vÞ trưêng chiÕu 201 4. §Þnh hưíng chïm tia 201 5. T¹o th«ng tin, tư liÖu ®Þnh vÞ trưêng chiÕu x¹ 202 6. C¸c ®ưêng chu vi ngoµi cña bÖnh nh©n 202 7. C¸c dông cô bï - trõ m« khuyÕt 202 8. C¸c khèi che ch¾n th«ng dông 203 9. Chôp CT lËp kÕ ho¹ch ®iÒu trÞ 204 10. Khu tró thÓ tÝch bia 205 11. LËp kÕ ho¹ch ®iÒu trÞ b»ng Computer 205 12. Chôp Simulator kiÓm tra 206 13. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®iÒu trÞ 206 II. vai trß cña m« pháng c¾t líp (ct simulator - ct sim) trong lËp kÕ ho¹ch x¹ trÞ 207 yªu cÇu l©m sµng 207 Sù ph¸t triÓn cña kü thuËt lËp kÕ ho¹ch x¹ trÞ víi sù trî gióp cña CT 208 §Æc trưng kü thuËt m¸y CT Sim 210 Mét sè ®Æc trng kü thuËt 211 Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n dïng trong quy tr×nh Scanning 214 TÝnh n¨ng chuyªn m«n cña CT Sim 215 CH¦¥NG 9. X¹ trÞ ¸p s¸t 216 1. Giíi thiÖu lÞch sö 216 2. Mét sè kü thuËt ®iÒu trÞ dïng c¸c nguån Radium 216 3. C¸c ®¬n vÞ vµ thuËt ng÷ thưêng dïng 219 CH¦¥NG 10. sù ph¸t triÓn cña kü thuËt míi trong x¹ trÞ 225 I. nh÷ng kü thuËt míi vÒ ph©n bè liÒu x¹ trÞ 225 1. X¹ trÞ ®Þnh vÞ vµ x¹ phÉu ®Þnh vÞ (SRS vµ SRT) 226 2. Kü thuËt x¹ trÞ ®iÒu biÕn cưêng ®é (hay liÒu lưîng - IMRT) 227 3. §iÒu trÞ b»ng chïm h¹t proton 229 4. §iÒu trÞ theo h×nh th¸i khèi u b»ng chïm h¹t neutron 230 5. §iÒu trÞ b»ng chïm nguyªn tè Boron b¾t neutron (BNCT) 231 6. §iÒu trÞ b»ng c¸c h¹t nÆng 232 7. X¹ trÞ ¸p s¸t suÊt liÒu cao - HDR 232 8. X¹ trÞ ¸p s¸t theo xung liÒu lưîng - PB 232 9. X¹ trÞ ¸p s¸t víi nguån 252Cf 233 10. C¸c thiÕt bÞ chôp (port) phim ®iÖn tö kiÓm tra trong ®iÒu trÞ 233 II. mét sè øng dông míi cña x¹ trÞ ung th 234 1. Sù tho¸i ho¸ ®iÓm vµng 234 2. Phßng ngõa sù t¸i co th¾t m¹ch 234 ch¬ng 11. sù ph¸t triÓn cña kü thuËt x¹ trÞ tõ 2-d sang 3-d, imrt vµ nh÷ng yªu cÇu chung 236 1. Giíi thiÖu 236 2. X¹ trÞ 3D theo h×nh d¹ng khèi u (3-D CRT) 237 3. C¬ së l©m sµng vÒ ¸p dông kü thuËt x¹ trÞ 3-D CRT 240 4. Thùc hµnh l©m sµng kü thuËt x¹ trÞ 3-D CRT 244 5. Nh÷ng yªu cÇu vÒ huÊn luyÖn, ®µo t¹o c¸n bé chuyªn m«n 254 6. Chư¬ng tr×nh kiÓm so¸t vµ ®¶m b¶o chÊt lưîng x¹ trÞ (QA-QC) cho kü thuËt 3-D CRT 257 CH¦¥NG 12. x¹ trÞ ®iÒu biÕn liÒu (intensive modulated radiation therapy- iMrt) 259 1. Giíi thiÖu 259 2. øng dông l©m sµng cña kü thuËt IMRT 260 3. Nh÷ng yªu cÇu quan träng cña kü thuËt IMRT 262 4. Nh÷ng yªu cÇu ¸p dông IMRT trong l©m sµng 264 CH¦¥NG 13. kü thuËt x¹ trÞ jo - imrt 274 1. Giíi thiÖu 274 2. IMRT- JO lµ g×? 274 3. Tèi u hãa kü thuËt x¹ trÞ lµ g×? 278 4. Quy tr×nh thùc hiÖn 278 5. Trang thiÕt bÞ cÇn thiÕt ®Ó triÓn khai JO-IMRT 279 CH¦¥NG 14. x¹ trÞ b»ng h¹t nÆng 288 1. Nguyªn lý cña x¹ trÞ h¹t nÆng 288 2. C¬ së vËt lý x¹ trÞ b»ng chïm Proton 290 CH¦¥NG 15. hÖ thèng chôp c¾t líp b»ng positron - pet 300 1. Nguyªn lý chôp h×nh vµ cÊu t¹o cña m¸y PET vµ PET/CT 300 2. Dưîc chÊt phãng x¹ dïng cho m¸y PET vµ PET/CT 311 3. Nguyªn lý c¬ b¶n cña ghi h×nh khèi u b»ng m¸y PET (Positrron Emision Tomography) 315 4. Vai trß cña PET, PET/ CT trong ung thư 318 CH¦¥NG 16. vai trß cña pet/ct trong lËp kÕ ho¹ch x¹ trÞ 319 1. Giíi thiÖu 319 2. Vai trß cña PET/CT 320 3. H×nh ¶nh PET 323 4. T¸c ®éng cña h×nh ¶nh PET ®èi víi kÕt qu¶ ®iÒu trÞ 328 5. Mét sè ca l©m sµng sö dông h×nh ¶nh PET/CT m« pháng x¹ trÞ 330 PHÇN II. øNG DôNG Kü THUËT X¹ TRÞ §IÒU BIÕN LIÒU- IMRT TRONG L¢M SµNG 333 ChƯ¬ng 1. UNG TH¦ VßM 334 ChƯ¬ng 2. ung thƯ thanh qu¶n - h¹ häng 341 ChƯ¬ng 3. ung thƯ hèc mòi vµ xoang c¹nh mòi 350 ChƯ¬ng 4. u nao 358 Ch¦¬ng 5. ung thƯ phæi 364 Ch¦¬ng 6. ung thƯ thùc qu¶n 370 Ch¦¬ng 7. u trung thÊt 375 Ch¦¬ng 8. ung thƯ vó 380 Ch¦¬ng 9. ung thƯ trùc trµng 386 Ch¦¬ng 10. ung thƯ tuyÕn tiÒn liÖt 391 Giới thiệu sách
Tóm tắt sách
