Chủ biên PGS.TS. Mai Trọng Khoa Tham gia biên soạn: PGS.TS. Mai Trọng Khoa GS.TSKH. Phan Sỹ An PGS.TS. Trần Xuân Trường Thư ký biên soạn: Ths. BS. Nguyễn Thị The LỜI GIỚI THIỆU Ngày nay vai trò và ứng dụng của kỹ thuật hạt nhân trong y sinh học rất to lớn. Bằng kỹ thuật đánh dấu phóng xạ với những liều lượng tuy rất nhỏ nhưng có thể ghi đo, theo dõi được các đồng vị phóng xạ đến tận cùng ở các mô và tế bào. Y học hạt nhân đã sáng tạo ra nhiều phương pháp thăm dò chức năng, định lượng và ghi hình rất hữu ích. Ghi hình phóng xạ đã có những bước tiến vượt bậc và mang lại giá trị chẩn đoán rất sớm bởi vì ghi hình phóng xạ mang đến không chỉ những thông tin về cấu trúc, hình thái mà còn những thông tin về chức năng. Vì vậy ngày nay các kỹ thuật SPECT (Ghi hình cắt lớp bằng bức xạ đơn photon - SPECT: Single Photon Emision Computered Tomography), PET (Ghi hình cắt lớp phát positron- PET: Positrong Emistion Tomography) hay hệ liên kết SPECT với CT (SPCT/CT) và PET/CT đã trở thành nhu cầu rất cần thiết cho các cơ sở lâm sàng hiện đại. Các kỹ thuật điều trị bằng các nguồn bức xạ cũng đang phát huy nhiều hiệu quả, mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho bệnh nhân nhất là đối với các loại ung thư. Môn Y học hạt nhân đã được đưa vào giảng dạy ở bậc đại học và trên đại học ở các trường đại học trên thế giới. Ở nước ta, đã từ lâu môn học này đã trở thành môn học trong chương trình đại học và sau đại học của Trường Đại học Y Hà Nội. Tuy nhiên, đến nay chưa có một cuốn sách giáo khoa chính thức về y học hạt nhân dành cho học viên sau đại học của các Trường Đại học Y. Chính vì vậy, việc xuất bản cuốn sách này là một nhu cầu thiết yếu, phục vụ cho công tác đào tạo bậc đại học và sau đại học của Trường Đại học Y Hà Nội. Chúng tôi rất hoan nghênh Bộ môn Y học hạt nhân của Trường Đại học Y Hà Nội đã khắc phục nhiều khó khăn, cố gắng biên soạn cuốn sách Y học hạt nhân (sách dùng cho học viên sau đại học) do PGS. TS. Mai Trọng Khoa làm chủ biên. Cuốn sách đã hệ thống lại các kiến thức với các thông tin cơ bản, hiện đại và đặc biệt đã sử dụng nhiều số liệu từ thực tiễn chẩn đoán điều trị các bệnh nhân Việt Nam. Chúng tôi xin trân trọng giới thiệu cuốn sách với các bạn đọc và chân thành cảm ơn sự góp ý của các độc giả để cuốn sách giáo khoa xuất bản lần sau được hoàn thiện hơn. Hà nội, ngày tháng năm 2012 PHÓ HIỆU TRƯỞNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y À NỘI GS. TS. Tạ Thành Văn CHỦ BIÊN PGS. TS. Mai Trọng Khoa Chủ nhiệm Bộ môn Y học hạt nhân - Trường Đại học Y hà Nội Giám đốc Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu- Bệnh viện Bạch Mai Phó Giám đốc - Bệnh viện Bạch Mai MỤC LỤC CHƯƠNG I. CƠ SỞ VẬT LÝ CỦA Y HỌC HẠT NHÂN 1. Cấu tạo nguyên tử và hạt nhân nguyên tử 2. Hiện tượng phóng xạ 3. Phân loại bức xạ ion hóa 4. Định luật phân rã phóng xạ 5. Tương tác của bức xạ ion hoá với vật chất 6. Quy luật giảm mật độ chùm tia alpha 7. Quy luật giảm cường độ chùm tia bêta và gamma 8. Liều lượng bức xạ CHƯƠNG II. TÁC DỤNG SINH HỌC CỦA BỨC XẠ ION HÓA 1. Các bức xạ ion hóa (Các loại tia phóng xạ) 2. Liều lượng trong phóng xạ sinh học 3. Cơ chế gây hiệu ứng sinh học của bức xạ ion hóa 4. Tổn thương do bức xạ ion hoá 5. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu ứng sinh học của bức xạ ion hoá CHƯƠNG III. GHI ĐO PHÓNG XẠ TRONG Y HỌC HẠT NHÂN 1. Hệ ghi đo phóng xạ không hình ảnh thường dùng trong y học hạt nhân 2. Đầu dò ghi đo phóng xạ 3. Ghi đo phóng xạ không thể hiện bằng hình ảnh 4.Chụp nhấp nháy (Scintigraphy) hay Ghi hình phóng xạ (Xạ hình) 5. Ghi hình cắt lớp bằng positron (Positron Emission Tomography: PET) CHƯƠNG IV. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP THỐNG KÊ TRONG Y HỌC HẠT NHÂN 1. Một số yếu tố của lý thuyết xác suất 2. Ước lượng tham số 3. Khoảng tin cậy (hay các giới hạn tin cậy) 4. Bài toán so sánh các phân bố 5. So sánh hai giá trị trung bình. CHƯƠNG V. HÓA DƯỢC VÀ THUỐC PHÓNG XẠ 1. Điều chế hạt nhân phóng xạ (Radionuclide Production) 2. Hoá phóng xạ và điều chế dược chất phóng xạ dùng cho PET 3. Các đặc trưng của dược chất phóng xạ dùng cho PET 4. Cơ chế tập trung và khu trú trong tế bào của các dược chất phóng xạ dùng trong PET 5. Sản xuất hạt nhân phóng xạ và thuốc phóng xạ từ nguồn sinh phóng xạ (radio-Generator) 6. Generator Techneti -99m và cách sử dụng 7. Đánh dấu 99mTc vào in vivo kit 8. Chuẩn bị và phân phối dược chất phóng xạ trong khoa y học hạt nhân 9. Kiểm tra chất lượng dược chất phóng xạ 10. Một số nhóm thuốc phóng xạ dùng trong y học hạt nhân CHƯƠNG VI. CHẨN ĐOÁN BỆNH BẰNG CÁC NGHIỆM PHÁP ĐỊNH LƯỢNG IN VITRO A) ĐỊNH LƯỢNG KÍCH HOẠT BẰNG NEUTRON 1. một số khái niệm Hạt vi mô tương tác với hạt nhân nguyên tử 2. Kỹ thuật định lượng kích hoạt bằng neutron B. ĐỊNH LƯỢNG MIỄN DỊCH PHÓNG XẠ 1. Nguyên lý của phương pháp 2. Các thành phần chủ yếu trong định lượng miễn dịch phóng xạ 3. Những kỹ thuật quan trọng khi tiến hành định lượng 4. Kỹ thuật định lượng cạnh tranh không miễn dịch (Nonimmune competitive binding assay) 5. Phạm vi ứng dụng của định lượng miễn dịch phóng xạ 6. Một số ứng dụng của RIA và IRMA trong lâm sàng CHƯƠNG VII. CHẨN ĐOÁN BẰNG XẠ HÌNH A- CHẨN ĐOÁN CÁC BỆNH TUYẾN GIÁP VÀ CẬN GIÁP
1. Chẩn đoán các bệnh tuyến giáp 2. Chẩn đoán bệnh tuyến giáp B- CHẨN ĐOÁN BỆNH CỦA HỆ TIÊU HÓA 1. Các thành phần và chức năng của hệ tiêu hoá 2. Các phương pháp chẩn đoán bằng Y học hạt nhân 3. Giá trị của PET/CT trong chẩn đoán bệnh lý tiêu hoá C - CHẨN ĐOÁN BỆNH LÝ THẬN VÀ ĐƯỜNG TIẾT NIỆU 1. Đặc điểm giải phẫu, sinh lý thận 3. Vai trò của PET/CT trong chẩn đoán bệnh lý các khối u thận và đường tiết niệu D - CHẨN ĐOÁN BỆNH HỆ XƯƠNG KHỚP 1- Đặc điểm giải phẫu và sinh lý 2. Ghi hình xương E- CHẨN ĐOÁN BỆNH TIM MẠCH 1. Đánh giá chức năng tâm thất 2. Xạ hình tưới máu cơ tim 3. Ghi hình ổ nhồi máu cơ tim 4. Đánh giá chức năng sống của cơ tim bằng PET F- THĂM DÒ CHỨC NĂNG PHỔI 1. Nguyên lý chung của ghi hình (xạ hình) phổi 2. Dược chất phóng xạ 3. Chỉ định 4. Thiết bị 5. Đánh giá kết quả 6. Vai trò của PET/CT trong ung thư phổi G - GHI HÌNH NÃO 1. Một số phương pháp xạ hình não H - GHI HÌNH KHỐI U 1. Mở đầu 2. Ghi hình khối u không đặc hiệu bằng thuốc phóng xạ 3. Ghi hình bằng thuốc phóng xạ đặc hiệu vào khối u 4. Ghi hình khối u bằng thuốc phóng xạ tham gia chuyển hóa trong khối u 5. Ghi hình miễn dịch phóng xạ (Radioimmunoscintigrphy- RIS) hay Ghi hình khối u bằng kháng thể đánh dấu phóng xạ kháng kháng nguyên có liên quan đến khối u 6. Ghi hình khối u bằng các chất liệu kết đặc hiệu với receptor của khối u 7. Ghi hình khối u bằng một số chất đặc biệt 8. Ghi hình khối u bằng PET I - Y HỌC HẠT NHÂN TRONG NHI KHOA 1. Những kỹ năng cần chú ý 2. Một số kỹ thuật y học hạt nhân chẩn đoán trong nhi khoa CHƯƠNG VIII. ĐIỀU TRỊ BẰNG THUỐC PHÓNG XẠ (DƯỢC CHẤT PHÓNG XẠ) 1. Đại cương 3. Điều trị miễn dịch phóng xạ (Radioimmunotherapy- RIT) CHƯƠNG IX. AN TOÀN PHÓNG XẠ 1. Vai trò của các nguồn chiếu xạ khác nhau lên cơ thể con người 2. Mục đích và nhiệm vụ của công tác vệ sinh an toàn phóng xạ 3. Các đơn vị đo thường dùng trong an toàn phóng xạ 4. Tiêu chuẩn về giới hạn liều trong an toàn bức xạ 5. Các nguyên tắc bảo vệ khi làm việc với nguồn bức xạ kín 6. Các nguyên tắc bảo vệ khi làm việc với nguồn phóng xạ hở 7. Bảo vệ bệnh nhân 8. Các vấn đề an toàn phóng xạ trong chụp PET/CT 9. Ảnh hưởng Giới thiệu sách
Tóm tắt sách
