Nguyễn Duy Anh, Mai Trọng Khoa, Phan Sỹ An,Trần Đình Hà, Nguyễn Thành Chương, Trần Hải Bình, Phạm Thị Len

Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, bệnh viện Bạch Mai

Khái niệm Theranostic là từ kết hợp giữa Therapeutic (điều trị) và Diagnostic (chẩn đoán). Còn có tên khác là Theragnostic.

THERANOSTIC = THERAPEUTIC + DIAGNOSTIC

Theranostic là lĩnh vực y học trong đó phương pháp điều trị trúng đích đặc hiệu dựa trên xét nghiệm chẩn đoán nhắm đích đặc hiệu. Có thể tạm dịch là Chẩn trị kết hợp.

Trong Theranostic: bộ đôi xét nghiệm chẩn đoán và kỹ thuật điều trị sử dụng cùng 1 hợp chất nhắm trúng đích đặc hiệu. Chúng ta có thể quan sát được các tổn thương đích và điều trị chúng, sau khi điều trị nhắm đích chúng ta có thể quan sát được các tổn thương đã điều trị (“We treat what we see and we see what we treat” tạm dịch là “ta điều trị đối tượng mà ta nhìn thấy và thấy được kết quả mà ta điều trị). Việc này rất có ích trong việc đánh giá khả năng đáp ứng điều trị và dự phòng biến chứng.

Thuốc phóng xạ nhắm trúng đích đặc hiệu đầu tiên trong Y học hạt nhân được sử dụng bắt đầu hơn 75 năm trước là Iod phóng xạ (¹³¹I). ¹³¹I liều thấp được dùng để ghi hình bệnh nhân tuyến giáp, và sau đó dựa trên kết quả hình ảnh chẩn đoán, bệnh nhân được điều trị với liều ¹³¹I cao (hình 1).

Hình 1. (A) Xạ hình toàn thân chẩn đoán với ¹³¹I liều 2mCi; (B) Xạ hình toàn thân sau điều trị với ¹³¹I liều 150mCi của bệnh nhân Ung thư tuyến giáp thể biệt hoá đã phẫu thuật cắt toàn bộ tuyến giáp, di căn hạch cổ hai bên, di căn hai phổi. Hình ảnh chẩn đoán cho thấy tổn thương di căn hạch cổ và hai phổi. Sau khi bệnh nhân uống ¹³¹I liều điều trị, được chụp kiểm tra cho thấy thuốc ¹³¹I điều trị tập trung tại hạch cổ hai bên và hai phổi (hình ảnh chụp tại Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu bệnh viện Bạch Mai)

Với sự tiến bộ nhanh của dược phóng xạ và các kỹ thuật ghi hình Y học hạt nhân (SPECT, PET), ngày càng có nhiều thuốc phóng xạ với mục đích Theranostic. Các thuốc phóng xạ như Iodine-131 và Lutetium-177 phát tia gamma và beta được sử dụng cho cả ghi hình chẩn đoán và điều trị. Hiện nay đang có các cặp thuốc phóng xạ là đồng vị của cùng 1 nguyên tố như: Iodine-123-mIBG (phát tia gamma dùng ghi hình chẩn đoán) và Iodine-131-mIBG dùng điều trị; Yttrium-86/Yttrium-90,… và các cặp thuốc phóng xạ là các nguyên tố khác nhau: Gallium-68-DOTATATE/Lutetium-177-DOTATATE (hình 2); Gallium-68-PSMA/Lutetium-177-PSMA; Technetium-99m-HEDP/Rhenium-186.

Hình 2. (A) Hình ảnh ⁶⁸Ga-DOTATATE PET chụp chẩn đoán; (B) hình ảnh ¹⁷⁷Lu-DOTATATE SPECT chụp sau khi bệnh nhân u thần kinh nội tiết ác tính được điều trị bằng ¹⁷⁷Lu-DOTATATE cho thấy các tổn thương u tập trung thuốc phóng xạ tốt.

 Tài liệu tham khảo

1. Yeong CH, Cheng MH, NG KH (2014). Review: Therapeutic radionuclides in nuclear medicine: current and future prospects. Journal of Zhejlang University-SCIENCE B (Biomedicine & Biotechnology), ISSN 1673-1581.
2. Yordanova A, Eppard E, Kurpig S et al (2017). Theranostics in nuclear medicine practice. Onco Targets Ther; 10: 4821-4828.
3. Theranostics Australia. What is Theranostics? Online: http://theranostics.com.au/what-is-theranostics/.

 Nguồn: ungthubachmai.com.vn